Güçlü soru sormak koçluk açısından en önemli becerilerden biridir. Aynı zamanda çok etkili bir araçtır. Doğru kullanıldığında inanılmaz sonuçlar sağlar.
Diğer araçlardan farklı olarak müşteriden özel bir izin istemeye gereksinim yoktur. Çünkü koçluk sürecinin doğal bir parçasıdır.
Koçluk yaparken koçların sürece katkı sağlamak amacıyla kullandıkları çeşitli araçlar vardır. Bunlarla ilgili genel açıklamaları aşağıdaki yazımda yapmıştım.
Güçlü Soru Sormak bir araç mıdır? Yoksa bir beceri midir?
Güçlü soru sormak koçluk ve mentorluk açısından en önemli becerilerden biridir. Biz koçlar için soru sormak ise işimizin temelidir. Bunu doğru yapmak ve etkili sorular sormak da olmazsa olmazımızdır. Bununla birlikte, güçlü soru sormak aynı zamanda çok büyük ve etkili bir de araçtır. Doğru kullanıldığında inanılmaz sonuçlar sağlar.
Soru Sormak
Peki, soru sormak gerçekte ne ifade ediyor?
Türk Dil Kurumu soru sormak ifadesinin karşılığını “bir konu hakkında bilgi edinmek üzere soru yöneltmek” olarak paylaşmış.
Soru sormak dediğimizde karşımıza birçok farklı yaklaşım çıkıyor:
Kimiler diyor ki soru sormak bilgi gerektiren bir eylemdir. Yani eğer soru sorabilecek kadar bilgiye sahip değilseniz soru soramazsınız ya da sorduğunuz sorular cahilce garip yaklaşımlar olarak kalır. Bu yaklaşıma göre sorularımız biraz da bizim bilgimizi yansıtır.
Kimileri de diyor ki soru sormak öğrenmek için yapılan bir eylemdir ve sorduğumuz her soru ile yeni bir şeyler öğreniriz. Neyi öğrenmek istiyorsak ona için sorular sorarız.
Bazıları soru sormayı bir “kaçış” gibi görür. Zor bir durumda kaldığında, verecek cevap bulamadığında, o an aklına bir şey gelmediğinde, bir şeyleri saklamak istediğinde, kendisine sorulan sorudan kaçmak isterken veya daha birçok farklı durum karşısında hemen bir soru sormak gerektiğine inanırlar.
Bazen soru sormak denildiğinde bunu “hesap sormak” olarak algılayan veya böyle kullananlar da var. İşini doğru yapmış mı? Her şey düzgün ilerliyor mu?
Kimi zaman da yapılacak yorumun dümdüz söylemek yerine cevap beklenmeyen bir soru şeklinde paylaşıldığı da görülebilir:
“Ne diye bunu yapmış ki?” ya da “Durduk yere neden böyle söyledin ki şimdi?”
Sorular
Soru sormak konusunda 5N1K tekniği minik bir eklemeyle 5N2K şekline dönüşüverir. Soruyu kimin sorduğuna, kime sorduğuna, ne sorduğuna, ne zaman sorduğuna, nerede sorduğuna, neden sorduğuna ve nasıl sorduğuna göre çok farklı anlamlar ve sonuçlar çıkabilir.
Koçluk sürecinde sorulan sorularda “Neden” ve “Niçin” sorularına, çok özel bir durum ve koçun kontrolünde bilinçli bir amaca yönelik olmadığı sürece, pek yer verilmez. Çünkü bunlar karşıdaki kişiyi doğrudan savunma durumuna geçirebilecek, kapanmasına yol açabilecek sorulardır. Bundandır ki, koçlukta “neden” sorusuna ihtiyaç olduğunda genellikle sorunun formu değiştirilip farklı bir ifade ile sorulur. Bu sayede içinde “neden” kelimesi geçmeden ve karşıdaki kişinin savunmaya geçmesine sebep olmadan ilerleme fırsatı elde edilir.
Soru sormanın en etkili yaklaşımı “merak” içeren, içten gelen “doğal” sorular sormaktır. Bunu en güzel yapanlar küçük çocuklardır. Sürekli “bu ne, bu ne” diye sorarak etrafta dolanırlar. Elbette yetişkinler bu kadar soru sorulmasına alışkın olmadıklarından ve birçoğu sürekli cevap verme halinde olmaya ne fiziksel ne de zihinsel olarak hazır olmadıklarından genellikle karşımıza çocukların sorularından bunalmış kişiler çıkar.
Etkili sorular konuşmaya teşvik eden, konuyu derinlemesine incelemeye teşvik eden, eksiksiz ve özgürce cevaplamaya olanak tanıyan sorulardır. Koçlukta ve mentorlukta çoğunlukla bu tarz sorular kullanılır. Amacı da sorularla kişinin kendi içine dönmesi, düşünmesi, farkındalığını artırması ve geleceğe bakmasıdır.
Temel Soru Tipleri:
Soruları aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür.
- Açık Uçlu
- Kapalı Uçlu
- Nötr
- Yönlendirici (Olumlu / Olumsuz)
İyi Sorunun Hedefleri:
Soru sormanın hedefleri genel olarak aşağıdakilerdir.
- Bilgi toplama
- Bilgi ile çalışma
- Bilgi ile harekete geçme
İyi Sorunun Özellikleri:
İyi bir sorunun özellikleri genel olarak şunlardır:
- Kısa ve özdür.
- Kişilik tipine uygundur.
- Öğrenmeyi destekler.
- Savunma anlayışını yıkar.
- (Koçlukta ve mentorlukta) Kişisel yanıtlarla ilgilidir.
Örnek Sorular
Konu: Proje Yönetimi sınavına gireceğim ama nasıl hazırlanmam gerektiğini bilmiyorum.
Yönlendirici (Olumlu / Olumsuz):
- Evde oturup başından kalkmadan çalışman gerektiğini biliyorsun, değil mi?
- Hiç PMI web sitesine girip bakmadın mı?
Kapalı Uçlu Soru:
Sınava bu ay mı gireceksin?
Açık Uçlu Soru:
Sınav hazırlığı konusunda ne gibi araştırmalar yaptın?
Nötr Soru:
Bu konuda nasıl bir destek bekliyorsun?
Örneklerden de görülebileceği üzere çoğu zaman en etkili sorular genellikle Açık Uçlu ve Nötr sorulardır. Ancak diğer sorulara da iletişimin çeşitli noktalarında ihtiyaç duyulabilir ve kullanmak yanlıştır denilemez.
Cevaplar
Sorular konusunda soruların kendisi kadar cevaplar da önemlidir. Cevaplar da sorulan sorular kadar farklı olabilir. Cevapların içeriği çok önemli olabileceği gibi tamamen saçma ve alâkasız da olabilir. Bunu belirleyen iki temel olay vardır. Bunlardan birincisi soruyu soranın gerçekten doğru ifade edilmiş ve amaca uygun bir soru sorması ihtiyacıdır. İkincisi ise cevap verenin soruyu doğru anlaması ve içtenlikle, dürüstlükle, yönlendirme yapmadan cevaplaması gereksinimidir. Biri dâhi düzgün olmasa gelen cevap büyük olasılıkla saçma veya alâkasız olacaktır.
Cevaplar bir sorunun talep ettiği bilgi karşılayabilir ve orada süreç sonlanabilir. Ama kimi zaman da cevaplar yepyeni sorulara sebep olabilir. Soruyu soran kişi gelen cevapla ne yapacağını bilmelidir veya gelen cevaptan sonra hangi adımı atacağını bilmelidir. Yoksa sorduğu soru ve gelen cevap öylece havada kalır. Sanki soru sadece sormuş olmak için, cevap da sırf cevap vermiş olabilmek için verilmiş gibi olur. Böyle olmaması için soru-cevap konusu doğru bir şekilde ele alınan etkili bir iletişim modeli olarak yürütülmelidir.
Açık uçlu nötr bir soruya bile kısa ve negatif bir yanıt gelebilir. Hatta kimi zaman sorulan bir soruya cevap olarak başka bir soru geldiği de görülebilir. Soru-cevap süreci, eğer yolda tanımadığınız birisine ayaküstü sorduğunuz geçici ve çok kısa bir olay değilse, çift taraflı etkin biçimde yönetilmesi gereken önemli bir iletişim sürecidir.
Sonuç
Güçlü soru sormak her ne kadar etkili bir araç olsa da diğer araçlardan farklı olarak çoğu zaman karşımızdakinden izin almadan doğrudan kullanılan bir araçtır. Buna karşılık, aslında soru sormak ve karşılığında beklediğimiz şekilde açık cevaplar alabilmek için karşımızdakinden izin istemek belki diğer araçlardan daha da önemli diyebiliriz.
Günlük hayatımızda sürekli soru sormaya alışkınızdır. Ama sorduğumuz soruları doğru biçimde sormak, istediğimiz cevapları elde etmek ve bunları yaparken karşımızdakileri rahatsız etmemek birçok kişinin kolayca yapabildiği bir şey değildir.
Eğer sürekli sorularla çalışan biriyseniz ve yöntemler üzerine çalışmak, kendinizi geliştirmek isterseniz bunu kolayca öğrenebilirsiniz. Koçlukla birlikte kendinizi keşfederek bunları nasıl doğal bir şekilde yapabileceğinizin yöntemini de bulabilirsiniz.
Eğer yeni bir koçsanız bana ulaşın ve birlikte araçlar üzerine bir çalışma yapalım. Böylece koç olarak gelişiminize katkı sağlayacak bu ve benzeri birçok araçla ilgili deneyimler elde edebilesiniz.
Hepiniz sevgiyle, mutlulukla ve koçlukla kalın.
Köksal Gürkan
Profesyonel Koç, Mentor, Eğitmen, PMP®