Değerler Listesi kişinin kendini keşfetmesi açısından önemli bir koçluk aracıdır. Hiç koçluk almamış kişilerin öncelikle değerlerini keşfetmekle sürece başlaması önerilmektedir.
Koçluk yaparken koçların sürece katkı sağlamak amacıyla kullandıkları çeşitli araçlar vardır. Bunlarla ilgili genel açıklamaları aşağıdaki yazımda yapmıştım.
Değerler Listesi Aracı Nedir?
Değerler Listesi aracı hayatınıza yön veren ve farkında olduğunuz ya da olmadığınız bir takım iç karar mekanizmalarınızı keşfetmenize yarar.
Milton Rokeach değeri “belirli bir davranış biçiminin ya da varoluş amacının kişisel ya da toplumsal olarak karşıtlarına tercih edilmesine dair kalıcı inanç” olarak tanımlar.
Değerler, bireylerin günlük hayatta anlık karar verirken kullandığı temel referans noktalarıdır. Bir anlamda yaşamlarındaki rehber prensiplerdir.
Bu araç yeni başlayan koçluk süreçlerinde genellikle en temel başlangıç noktası olarak ele alınmaktadır.
Değerler Listesi Aracı Kullanım Amacı
Değerler Listesi aracı müşterinin hayatında önem verdiği, bilerek ya da bilmeyerek aldığı kararları etkileyen, hayatına yön veren referansları keşfetmesini ve bunların net olarak farkına varmasını sağlamayı amaçlar.
Müşterinin hayatında kararsız kaldığı anlarda kullanabileceği bir referans listesini elinde bulundurmasını sağlar. Önemli kararlar alırken değerler listesi yeri geldiğinde başvuru kaynağı olur.
İşin tersinden bakarsak, değerlerinin farkında olmayan bir kişi temeli olmayan bir bina gibi sağlam dayanakları olmadan ters bir harekette kolayca yıkılabilir.
Değerler Listesi Aracı Kullanım Şekli
Bireysel çalışmalarda müşterinin kendi değerlerini keşfetmesi ve bunları hayatının çeşitli noktalarında referans olarak kullanması şeklinde gerçekleşir.
Takımlarda değerler listesi takımın üyelerinin bireysel değerlerini değil takımın kendisinin değerlerini ifade eder. Takım üyelerinin ortak olarak uyum sağlaması, sahip çıkması ve dışarı yansıtması gereken değerlerdir. Takımı bir arada tutacak ve yön verecek bir kaynak olarak da ele alınabilir.
Değerler Listesi Aracı Uygulama Yöntemi
Koç müşterisine bu değerleri keşfetmesini sağlayacak çeşitli sorularla yardımcı olur. Müşterinin sorulara verdiği cevaplar bazı değerlerin doğrudan açığa çıkmasını sağlar. Ancak tüm değerler bu sorularla açığa çıkmayabilir. Bu nedenle sıklıkla önceden hazırlanmış kapsamlı bir liste fikir vermesi için müşteri ile paylaşılır. Müşteri bu listeden bakarak kendisine uyduğunu düşündüğü kavramları veya buradan çağrışımla başka değerleri listeler.
Değerleri keşfetme sürecinde bir olumlu yönden bir de olumsuz yönden sorgulamak gerekir. Olumlu yönden bakışta müşterinin hayatında en çok olmasını istediği, hayatında en çok yer verdiği, en önemli bulduğu kavramlar tespit edilir. Olumsuz yönden bakarken ise nelere tepki verdiği, nelerin kendisini kızdırdığı, hayatından çıkarsa büyük kayıp olur dedikleri, kaybetmeye dayanamadıkları gibi konularla kavramlar keşfedilir.
Olumlu yaklaşımla elde edilenler çoğu zaman farkında olarak önem verdiği kavramlardır. Olumsuz yaklaşımla elde edilen maddeler ise sıklıkla farkında olmadığı ama bir o kadar da kendisi için önemli olup dışarıdan gelen olumsuz tepkilere, olası kayıplara dayanamadığı kritik değerlerdir. Zaten çoğu zaman bu kadar negatif tepkiler bir değere dokunduğu için ortaya çıkmaktadır.
Müşteri çıkardığı değerler listesini birkaç kez gözden geçirerek sonunda 10 adete kadar indirir. Ardından bu listeyi öncelik sırasına sokar.
Önceliklendirdiği listeden emin olmalıdır. Sonra her bir değerin kendisi için ne ifade ettiğini 3-4 cümle ile açıklayacak şekilde yazar. Bu açıklamalar ileride kendisine hatırlatıcı ve tanımlayıcı referanslar olacağından bir iki kelime yazmak yeterli değildir. Aynı şekilde upuzun bir paragraf halinde karmaşıklaşan bir metin de anlaşılır olmaktan çıkabilir. Önemli olan, içeriği karmaşık veya gereksiz olmayacak kadar kısa, anlamını kaybetmeyecek kadar uzun tutabilmektir.
Koçla birlikte gerçekleştirilecek liste oluşturma sürecinden sonra değerler belirlenir. Müşteri bu listeyi daha geniş bir zamanda gözden geçirip teyit etmelidir. Gerekirse revize edip son halini almasını sağlamalıdır.
Değerlendirme
Değerler Listesi kritik karar aşamalarında yapılacak seçimlerin kişinin değerlerine uyumlu olup olmadığını teyit edebilmesine yarayan oldukça önemli ve faydalı bir referanstır.
İnsanlar farkında olmasa da değerlerine uymayan bir konuya giriştiklerinde belirli bir aşamada mutlaka bir sorun yaşarlar. Giriştikleri konuda ne kadar başarılı görünürlerse görünsünler içten içe kendilerini rahat hissetmezler, uyumsuzluk yaşarlar. Baştan bu uyumu teyit etmek, hem alınacak yolun hem harcanacak emeğin boşa gitmemesini sağlar. Vizyon çalışması, hedefler ve benzeri birçok noktada değerler listesi oldukça destekleyici bir yardımcı olacaktır.
Sonuç
Tüm koçluk araçları gibi Değerler Listesi Aracı da bir araçtır. Müşteriye ve sürece sağlayacağı katkı kadar önemli ve değerlidir. Kullanılacağı zaman müşterinin beklentisi sorulmalı, onayı alınmalı ve aynı zamanda katacağı değer de önceden sorgulanmalıdır.
Diğer birçok araçtan farklı olarak değerler listesi ilk defa koçluk alanlar için önemli bir başlangıç noktasıdır. Her ne kadar sorup onay almak şartsa da ilk başta neredeyse olmazsa olmaz denebilir.
Eğer koçluk alan birisi veya müşterim olarak bu yazıyı okuyorsanız öncelikle bunu en az bir kere benimle veya kendi koçunuzla birlikte uygulayın. O zaman esasını öğrendikten sonra kendi başınıza ilerleyebilirsiniz. Başlangıçta tek başınıza ne olduğunu ve nasıl anlam yükleneceğini bilmeden yaparsanız beklentinize uygun sonuçlar alamayabilirsiniz.
Eğer yeni bir koçsanız bana ulaşın ve birlikte araçlar üzerine bir çalışma yapalım. Böylece koç olarak gelişiminize katkı sağlayacak bu ve benzeri birçok araçla ilgili deneyimler elde edebilesiniz.
Hepiniz sevgiyle, mutlulukla ve koçlukla kalın.
Köksal Gürkan
Profesyonel Koç, Mentor, Eğitmen, PMP®